Белавежская пушча. Белавежская пушча – адзін з самых старажытных лясных масіваў Еўропы. Размешчаны ён на паўднёвым захадзе Беларусі, уздоўж мяжы з Польшчай, на водападзеле басейнаў Заходняга Буга, Нёмана і Прыпяці, за шэсцьдзесят кіламетраў ад Брэста. У межах Беларусі плошча Белавежскай пушчы – амаль сто сорак пяць тысяч гектараў. Назву сваю пушча атрымала, магчыма, ад абарончай вежы (Белая Вежа ў Камянцы) са сценамі белага колеру, пабудаванай у трынаццатым стагоддзі. На працягу стагоддзяў пушча з’яўлялася месцам княжацкага і каралеўскага палявання. З сярэдзіны семнаццатага стагоддзя Белавежская пушча – адзінае месца ў Еўропе, дзе вадзіліся зубры. Пасля першай сусветнай вайны зуброў у пушчы не засталося зусім. У тысяча дзевяцьсот дваццаць дзевятым – тысяча дзевяцьсот трыццатым гадах у Германіі і Швецыі было закуплена сем зуброў для Белавежскай пушчы. У тысяча дзевяцьсот трыццаць дзевятым годзе пушча аб’яўлена запаведнікам, у тысяча дзевяцьсот пяцьдзесят сёмым годзе – запаведна-паляўнічай гаспадаркай. Цяпер у пушчы звыш ста васьмідзесяці зуброў.
Калі апынаешся ў белавежскім лесе, здзіўляешся яго некранутай прыгажосці. Тут узвышаюцца векавыя дубы і сосны, разгалістыя грабы, стройныя клёны і вязы. У змроку блукаюць ласі, дзікі, касулі…
У флоры пушчы налічваецца каля васьмісот пяцідзесяці вышэйшых раслін. Растуць тут і рэдкія расліны. Сярод іх арніка горная, цыбуля мядзведжая, чына гладкая, купальніца еўрапейская і іншыя. У фауне, тыповай для лясоў Усходняй Еўропы, пяцьдзесят дзевяць відаў млекакормячых, каля двухсот трыццаці відаў птушак, адзінаццаць відаў земнаводных, каля трыццаці відаў рыб. Складзены спіс рэдкіх раслін і жывёл, якія ахоўваюцца і занесены ў Чырвоную кнігу.
У тысяча дзевяцьсот дзевяноста першым годзе Белавежскай пушчы нададзены статус нацыянальнага парку. (С. Адзінцоў, С. Сідор)
Бярэзінскі біясферны запаведнік. Запаведнік размешчаны ў межах Барысаўскага раёна Мінскай вобласці, а таксама Докшыцкага і Лепельскага раёнаў Віцебскай вобласці. Ён займае плошчу семдзесят шэсць тысяч гектараў. Праект запаведніка быў распрацаваны А. У. Фядзюшыным, які ў дваццатых гадах дваццатага стагоддзя выявіў у вярхоўях Бярэзіны пасяленні баброў. Да таго часу лічылася, што бабры зусім зніклі з тэрыторыі Усходне-Еўрапейскай раўніны. Бярэзінскі запаведнік арганізаваны ў тысяча дзевяцьсот дваццаць шостым годзе, а ў тысяча дзевяцьсот семдзесят восьмым годзе яму нададзены статус біясфернага запаведніка.
Раўнінную тэрыторыю запаведніка з поўначы на поўдзень перасякае рака Бярэзіна. Апрача яе, у межах запаведніка больш за пяцьдзесят невялікіх рэк і ручаёў, перагароджаных бабровымі плацінамі. Налічваецца не менш за дзвесце паселішчаў баброў.
Лес займае восемдзесят тры працэнты запаведнай тэрыторыі, астатняя плошча занята балотамі, лугамі, азёрамі і рэкамі. Галоўныя лесаўтвараючыя пароды – сасна, бяроза, елка, чорная вольха. У падлеску растуць ляшчына, рабіна, крушына, маліна, чаромха. У запаведніку знайшлі свой прытулак воўк, дзік, ліс, янотападобны сабака, барсук, выдра, куніца. Можна сустрэць бурага мядзведзя, высакароднага аленя, касулю. Гняздуюцца чорны бусел і шэры журавель, з рэдкіх драпежных птушак – арол-беркут, малы падворлік, філін, скапа.
У Бярэзінскім запаведніку вядуцца разнастайныя назіранні і даследаванні па праграме біясферных запаведнікаў міжнароднага значэння. (С. Адзінцоў, С. Сідор)
Вязынка – радзіма выдатнага беларускага паэта Янкі Купалы. Навакольныя мясціны часта называюць беларускай Швейцарыяй. Цудоўная прырода роднага краю, яго фарбы і гукі ўвайшлі ў памяць творцы разам з малаком маці, разам з першымі радасцямі і нягодамі. Можа таму і стварыў паэт незабыўную пейзажную лірыку, вядомыя ўсім прыродаапісальныя вершы.
Людзі гавораць, што некалі, у старадаўнія часы, цякла тут шырокая, мнагаводная і хуткаплынная рака, па якой сплаўлялі лес, а каля хутара вязалі плыты. Адсюль нібы і назва.
Па другой легендзе, назва мясцовасці нарадзілася ад вязаў, якія і цяпер упрыгожваюць берагі рэчкі і цягнуцца аж да Лысай гары.
Вучоныя сцвярждаюць, што калісьці тут было гарадзішча. Археалагічныя даследаванні выявілі штрыхавую кераміку, каменні-цёрліцы, на якіх дзёрлі крупы. Гэтыя рэчы належаць да ранняй культуры зарубінецкага перыяду, таму Вязынку ўключылі ў спіс мясцовасцей, дзе адшуквалі славянскія старажытнасці. У друку Вязынка ўпершыню ўпамінаецца ў пачатку дзевятнаццатага стагоддзя.
У тысяча дзевяцьсот сорак пятым годзе вязынскі калгас перадаў будынак, у якім нарадзіўся Янка Купала, Акадэміі навук БССР. І аддзяленне грамадскіх навук АН БССР даручыла першаму дырэктару Літаратурнага музея Янкі Купалы Уладзіславе Францаўне Лучэвіч (жонцы паэта) заснаваць у Вязынцы філіял Купалавага музея. (Паводле А. Есаковай)
Купалаўскі мемарыяльны запаведнік “Вязынка”. Мемарыяльны запаведнік арганізаваны ў тысяча дзевяцьсот семдзесят другім годзе. Ён уключае вёску Вязынка Маладзечанскага раёна і яе навакольныя мясціны па берагах ракі Вязынкі. Цэнтральнае месца ў ім займае сядзіба з хатай, у якой нарадзіўся народны паэт Беларусі Янка Купала, яблыневы сад, штучны вадаём, насаджэнні ліпы, бярозы, елкі, бэзу. Побач з хатай устаноўлены помнік паэту. У хаце – філіял літаратурнага музея Янкі Купалы.
На вялікім валуне, што каля хаты, выбіты словы паэта: “Тут бачу свой край, поле, рэчку і бор, сваю матку – зямлю Беларусь”.
Вакол помніка Янку Купалу шэсцьдзесят кустоў руж: столькі год пражыў пясняр.
У тысяча дзевяцьсот восемдзесят другім годзе ў гонар стагодддзя з дня нараджэння Янкі Купалы на тэрыторыі запаведніка пасаджана сто маладых дубоў.
Кожны год тут праводзяцца святы паэзіі, праходзяць злёты студэнтаў-філолагаў. І гучаць словы паэта. (С. Адзінцоў, С. Сідор)
Коласаўскі мемарыяльны заказнік. Мемарыяльны заказнік арганізаваны ў тысяча дзевяцьсот семдзесят другім годзе для захавання месцаў, звязаных з жыццём і творчасцю народнага паэта Беларусі Якуба Коласа. Ён знаходзіцца каля вёскі Мікалаеўшчына Стаўбцоўскага раёна, размешчанай на беразе Нёмана, за дванаццаць кіламетраў ад Стоўбцаў. Заказнік уключае маляўнічыя навакольныя дубровы, сасновыя лясы, лугі, раскінутыя вакол.
Захавалася хата, дзе прайшлі дзіцячыя гады паэта, хата і гаспадарчыя пабодовы на сядзібе, дзе жыў паэт ў тысяча восемсот дзевяностым – тысяча дзевяцьсот другім гадах. Тут размешчаны філіял літаратурнага музея Якуба Коласа. “Мой родны кут, як ты мне мілы, забыць цябе не маю сілы”, – пісаў паэт аб сваіх родных мясцінах. (С. Адзінцоў, С. Сідор)
Налібоцкая пушча. У цэнтральнай частцы Беларусі, на захад ад Мінска, у басейне правых прытокаў Нёмана Бярэзіны з Іслаччу і Усы, раскінуўся буйны лясны масіў. Гэта Налібоцкая пушча. Яна займае больш за шэсцьдзесят тысяч гектараў. Тут пераважаюць саснова-яловыя лясы, растуць таксама алешнікі і беразнякі. Цераз Налібоцкую пушчу праходзіць паўночная мяжа суцэльнага распаўсюджання грабу. У поймах рэк дамінуюць асаковыя лугі. Значная частка пушчы забалочана.
Сярод насельнікаў пушчы сустракаюцца ласі, казулі, дзікі, бабры. Можна сустрэць бурага мядзведзя, барсука, рысь. Пушча багата баравой дзічынай. Сустракаюцца рэдкія для Беларусі віды травяністых раслін. У паўднёвай частцы пушчы знаходзіцца маляўнічае возера Кромань.
У тысяча дзевяцьсот саракавым – тысяча дзевяцьсот пяцьдзесят першым гадах Налібоцкая пушча мела статус дзяржаўнага запаведніка (Вялаўскі запаведнік). Ён быў арганізаваны для аховы і аднаўлення каштоўных капытных жывёл і рачных баброў. З тысяча дзевяцьсот шасцідзесятага года пушча з’яўляецца паляўнічым запаведнікам. (С.Адзінцоў, С. Сідор)
Прыпяцкі запаведнік. Беларускае Палессе – моцная забалочаная нізіна, частка вялікага прыроднага рэгіёна. Палессе называюць галоўным балотам Еўропы. Якуб Колас называў гэты прыродны куток “зачараваным краем”. Ён пісаў: “Цяжка адарваць вока, калі неабсяжныя прасторы Палесся, залітыя праменнямі веснавога сонца, аблытаныя бэзавай дымкай, поўныя зачаравання, паўстаюць перад вашым поглядам”. Але гэта было напісана больш чым паўстагоддзя назад. Памылкі ў правядзенні меліярацыі прывялі да змен: на значнай частцы Палесся панізіўся ўзровень падземных вод, зніклі многія малыя рачулкі, звычайнымі сталі тарфяныя буры, адбыліся змены ў раслінным і жывёльным свеце.
У тысяча дзевяцьсот шэсцьдзесят дзевятым годзе для захавання унікальных краявідаў Беларускага Палесся і вывучэння змяненняў у прыродным комплексе ў сувязі з меліярацыяй быў заснаваны Прыпяцкі ландшафтна-гідралагічны запаведнік. Ён размешчаны на захадзе Гомельскай вобласці ў міжрэччы Прыпяці, Убарці і Сцвігі і займае плошчу ў шэсцьдзесят тры тысячы гектараў.
На тэрыторыі запаведніка балоты, лугі, сасновыя і драбналістыя лясы, дубровы. Сустракаюцца рэдкія рэліктавыя расліны. Тут водзяцца самыя разнастайныя насельнікі запаведніка: лось, казуля, лясная куніца, рысь, янотападобны сабака, выдра, бобр, андатра, янот-паласкун. Шмат вадаплаўных, балотных і лугавых птушак. Водзяцца балотная чарапаха, бязногая яшчарка, земнаводныя. (С. Адзінцоў, С. Сідор)